- از شنبه ورزش را شروع می‌کنم.
- از اول ماه حساب مالی‌ام را کنترل می‌کنم.
- آخر سال شغلم را عوض می‌کنم.
- تابستان که تمام شد درس می‌خوانم.
- ساعت که رند شد، گوشی را می‌گذارم کنار و به کارهایم می‌پردازم.
همه ما بارها این جملات و امثالشان را استفاده کرده و یا شنیده‌ایم، اما صادقانه، تا حالا چقدر به آن‌ها عمل کرده‌ایم؟
همه ما می‌دانیم که برای شروع هیچ کاری نیاز نداریم تا ماه و روز و ساعت خاصی فرابرسد، اما استفاده از این ترفند به ما کمک می‌کند تا خودمان را با بهانه‌هایی که می‌آوریم برای مدتی راضی نگه داریم و سراغ کارهایی که باید انجام دهیم، نرویم. به این حالت «اهمال‌کاری» می‌گوییم.
همه انسان‌ها به‌صورت غریزی ترجیح می‌دهند به کاری بپردازند که برای آن‌ها لذت‌بخش است. متأسفانه همه وظایفی که در زندگی برعهده داریم لذت‌بخش محسوب نمی‌شوند. اهمال‌کاری باعث می‌شود به‌جای اینکه کارهایمان را بر اساس ضرورت و اهمیت مرتب کنیم، بر اساس لذت و پاداش آنی بیشتر و رنج کمتر اولویت‌بندی کنیم. کارهایی که لذت کمتری به همراه دارند را به روزهای آینده موکول کرده و تا دقیقه 90 برای انجام آن‌ها تعلل می‌کنیم. یکی از نشانه‌هایی که به ما می‌گوید اهمال‌کار هستیم یا خیر تعداد فعالیت‌هایی هستند که از برنامه امروز به فردا منتقل می‌شوند.
اهمال‌کاری یک ویژگی شخصیتی نیست؛ بلکه رفتاری است که در برابر تکالیفی که به انجام آن‌ها علاقه‌ای نداریم، از خود بروز می‌دهیم. به‌طورکلی هرچقدر انجام یک کار برای ما خسته‌کننده و ناخوشایندتر باشد، احتمال اهمال‌کاری ما نیز بیشتر خواهد بود.
اهمال‌کاری و به تعویق انداختن کارها باید سه ویژگی اساسی داشته باشد تا یک مشکل جدی در نظر گرفته شود:
1. در کارهای ضروری هم وجود داشته باشد.
2. کارایی فرد را کاهش دهد.
3. به‌طورکلی باعث تأخیر و عقب افتادن کارها شود.
اهمال‌کاری یکی از آن عادت‌هایی است که باعث احساس گناه، خشم نسبت به خود، اضطراب، استرس و درنهایت کاهش کارایی و بهره‌وری فرد می‌شود، چرا که فرد همیشه یک لیست بلندبالا از کارهای انجام نشده دارد که سررسیدشان نزدیک است.
دلایل اهمال کاری
شاید تصور کنید که اهمال‌کاری مختص افراد تنبل و بی‌اراده است، اما حتی افرادی که پشتکار زیادی هم دارند، درگیر اهمال‌کاری می‌شوند.
از دلایل اهمال‌کاری می‌توان به این موارد اشاره کرد:
نداشتن قدرت تصمیم‌گیری
قرارگرفتن زیر فشار زیاد
نداشتن برنامه‌ریزی مناسب
عدم مدیریت زمان
کمال‌طلبی
ترس از شکست
اعتماد نداشتن به توانمندی‌های خود
اضطراب
و ...
از بین دلایلی که برای اهمال‌کاری برشماردیم ترس از «شکست» مهم‌ترین دلیل به‌حساب می‌آید، چرا که افرادِ با این ترس، باور دارند اگر کاری را شروع نکنند امکان شکست خوردن هم در آن وجود ندارد.
همچنین افراد زیادی هستند که با اعتمادبه‌نفس می‌گویند: «من یا کاری را انجام نمی‌دهم یا آن را به بهترین نحو انجام می‌دهم.» حتی ممکن است خود شما هم بارها این جمله را در مصاحبه‌های شغلی گفته و یا شنیده باشید. باید بدانید که این روش به‌هیچ‌وجه درست نیست، حتی اگر بر فرض محال کسی بتواند کاری را بدون کوچک‌ترین خطا و به بهترین نحو ممکن انجام دهد، بازهم برد محسوب نمی‌شود چرا که فرد خودش را از تجربیات جدید بسیاری محروم کرده و فرصت رشد و پیشرفت را از خودش گرفته است. همچنین «بهترین» بودن و بالابردن توقع از خود، به او بهانه‌ای می‌دهد تا بدون عذاب وجدان اهمال‌کاری کند.
علاوه بر ترس از شکست، ترس از موفقیت نیز یکی دیگر از دلایل اهمال‌کاری افراد است. گاهی فرد برای فرار از توقعات دیگران و توجهی که همراه با موفقیت می‌آید، عمداً در شروع کارها تعلل و یا در بین راه آن‌ها را نیمه‌تمام رها می‌کند.
انتظارات بیش از حد والدین نیز رفتار اهمال کارانه را در کودکان تقویت می‌کند. والدینی که انتظار پیشرفت غیرواقعی از فرزندانشان دارند، اهداف غیرواقعی و خارج از توانایی‌های کودک تعیین می‌کنند. کودکان هم چون نمی‌توانند این انتظارات و توقعات را برآورده کنند، احساس بی‌ارزشی و اضطراب می‌کنند. زمانی که این کودکان به سن بزرگسالی می‌رسند وقتی با تکلیفی روبه‌رو می‌شوند که نشان‌دهنده ارزش و توانمندی‌های آن‌هاست، دچار همان اضطراب کودکی می‌شوند و در نتیجه از اهمال‌کاری به‌عنوان یک ابزار دفاعی استفاده می‌کنند. اضطراب و اهمال‌کاری بر یکدیگر تأثیر تداوم‌بخش دارند. به این معنا که اضطراب باعث اهمال‌کاری می‌شود و عقب افتادن و روی‌هم تلنبار شدن کارها نیز باعث اضطراب بیشتر می‌شود.
از طرفی والدینی که مدام از فرزندان خود عیب‌جویی می‌کنند و یا با مراقبت بیش از حد، مانع آزمون‌وخطا کردن آن‌ها می‌شوند، اجازه نمی‌دهند که عزت‌نفس کودک شکل بگیرد. افرادی هم که عزت‌نفس کافی ندارند، ارزشمندی خود را تنها در موفقیت‌آمیز بودن عملکردشان می‌بینند اما درعین‌حال به خود و توانمندی‌هایشان باور ندارند، پس اهمال‌کاری می‌کنند. اهمال‌کاری برای عملکرد آن‌ها محدودیت زمانی ایجاد می‌کند و کاری که در زمان محدود و زیر فشار زیاد باید انجام شود هم نمی‌تواند نشان‌دهنده توانمندی و ارزشمندی فرد باشد؛ بنابراین می‌توانیم بگوییم اهمال‌کاری برای افرادی که عزت‌نفس کافی ندارند و به توانایی‌های خود مطمئن نیستند به‌عنوان یک مکانیزم دفاعی عمل می‌کند.
البته باید اشاره کنیم که اهمال‌کاری همیشه یک ویژگی بد محسوب نمی‌شود. طبق تحقیقات انجام شده، این ویژگی باعث خلاقیت در فرد می‌شود. افراد اهمال‌کاری که فعال هستند، در مواجهه با اضطراب و فشار، احساس برانگیختگی می‌کنند و خلاقیت و توانایی‌های ذهنی آن‌ها افزایش پیدا می‌کند؛ بنابراین می‌توانیم به‌جای تلاش برای حذف این عادت، آن را در جهت مثبت مدیریت کنیم و از مزایای آن سود ببریم.
نتیجه‌گیری:
اهمال‌کاری به معنای تعلل در شروع و انجام کارهاست. اهمال‌کاری جزو ویژگی‌های شخصیتی محسوب نمی‌شود و صرفاً رفتاری است که به آن عادت می‌کنیم. همه ما گاهی اهمال‌کاری می‌کنیم و این نه‌تنها همیشه مخرب و غیرمفید نیست بلکه اگر بتوانیم شدت و میزان بروز آن را کنترل کنیم، می‌توانیم در جهت افزایش خلاقیت نیز از آن استفاده کنیم.
تهیه شده در دپارتمان مطالعه و تحقیق کانون روانشناسی آترینا
دکتر رضا قربان جهرمی
برای ارتباط با روانشناسان مرکز تخصصی روان شناسی آترینا با شماره های 09196510590 - 02122684075 در تماس باشید.