تنظیم هیجانی به معنای توانایی مدیریت و پاسخگویی به تجربیات احساسی به گونه‌ای است که هم از لحاظ اجتماعی قابل قبول باشد و هم انعطاف‌پذیری لازم برای واکنش‌های خودکار و تأخیر در واکنش‌های خودکار را فراهم کند. تحقیقات نشان می‌دهد که دوران نوجوانی (۱۰ تا ۱۹ سال) دوره‌ای کلیدی برای توسعه این مهارت است، زیرا تغییرات فیزیکی، احساسی و اجتماعی زیادی در این دوره رخ می‌دهد (WHO, 2024).
طبق مطالعات، یکی از هر هفت نوجوان (۱۴٪) در جهان با شرایط روانی مواجه می‌شوند، و این آمار در شرایط پس از بحران می‌تواند افزایش یابد (WHO, 2024). بحران‌ها مانند بلایا، همه‌گیری‌ها یا تروماهای شخصی می‌توانند تعادل احساسی را مختل کنند و منجر به افزایش مشکلات روانی مانند اضطراب (۴.۴٪ در ۱۰ تا ۱۴ ساله‌ها و ۵.۵٪ در ۱۵ تا ۱۹ ساله‌ها) و افسردگی (۱.۴٪ در ۱۰ تا ۱۴ ساله‌ها و ۳.۵٪ در ۱۵ تا ۱۹ ساله‌ها) شوند (WHO, 2024). این آمار نشان‌دهنده نیاز به مداخله زودهنگام و حمایت والدینی است.
تنظیم هیجانی در نوجوانی
دوران نوجوانی دوره‌ای پویا برای توسعه تنظیم هیجانی است. تحقیقات نشان می‌دهد که برای بسیاری از افراد، مهارت‌های تنظیم هیجانی در این دوره به طور قابل توجهی بهبود می‌یابد، اما برای برخی، این دوره می‌تواند آغاز یا تشدید اختلالات روانی مرتبط با مشکلات تنظیم هیجانی باشد (ScienceDirect, 2022).
از نظر نوروبیولوژیکی، پیش‌پیشانی مغز که مسئول عملکردهای اجرایی از جمله تنظیم هیجان است، در این دوره بلوغ قابل توجهی می‌یابد. همچنین، اتصال بین پیش‌پیشانی و آمیگدال، منطقه‌ای که در پردازش احساسات نقش دارد، افزایش می‌یابد. مطالعات نشان داده‌اند که کاهش واکنش‌پذیری آمیگدال و افزایش اتصال معکوس بین پیش‌پیشانی و آمیگدال با بهبود تنظیم هیجانی همراه است (PMC, 2019).
با این حال، بحران‌ها می‌توانند این فرآیند را مختل کنند. استرس ناشی از بحران‌ها می‌تواند منجر به افزایش واکنش‌پذیری احساسی و اختلال در عملکرد پیش‌پیشانی شود، که تنظیم هیجانی را برای نوجوانان دشوارتر می‌کند. این موضوع به‌ویژه نگران‌کننده است زیرا نوجوانی دوره‌ای است که اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی اغلب ظاهر می‌شوند، و هر دو به‌طور مستقیم با مشکلات تنظیم هیجانی مرتبط هستند.
چالش‌های پس از بحران
بحران‌ها می‌توانند تأثیر عمیقی بر تنظیم هیجانی نوجوانان داشته باشند. عدم قطعیت و از دست دادن کنترل در چنین شرایطی می‌تواند احساسات شدیدی مانند ترس، خشم و اندوه را القا کند. نوجوانان ممکن است عصبانیت بیشتر، نوسانات خلقی یا عقب‌نشینی را نشان دهند، که این‌ها نشانه‌های عدم تنظیم هیجانی هستند. علاوه بر این، عزلت اجتماعی که اغلب همراه با بحران‌ها است، مانند دوران‌های همه‌گیری، می‌تواند احساس تنهایی و اضطراب را تشدید کند.
والدین ممکن است تغییراتی در رفتار نوجوانان خود متوجه شوند، مانند مشکل در تمرکز، تغییرات در خواب یا اشتها، یا افزایش درگیری‌های خانگی. این واکنش‌ها در شرایط غیرعادی طبیعی هستند، اما اگر نادیده گرفته شوند، می‌توانند منجر به مشکلات روانی جدی‌تر شوند. طبق مطالعات، عدم تنظیم هیجانی در تنظیمات بالینی می‌تواند ۲۶.۰ تا ۳۰.۵٪ از کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار دهد (Copeland et al., 2014, Bright Path, 2024).
استراتژی‌های عملی برای والدین
آموزش تنظیم هیجانی نه تنها درباره مدیریت احساسات منفی است، بلکه درباره ساختن مجموعه‌ای از مهارت‌هایی است که به نوجوانان کمک می‌کند تا با چالش‌های زندگی مقابله کنند.
در ادامه، استراتژی‌های عملی برای والدین ارائه شده است:
استراتژی شماره 1
الگو قرار دادن تنظیم هیجانی سالم
والدین با نشان دادن نحوه مدیریت استرس و بیان احساسات به صورت مثبت، الگوی خوبی برای نوجوانان هستند.
استراتژی شماره 2
تشویق به ارتباط باز
ایجاد فضایی امن برای بیان احساسات بدون قضاوت، با گوش دادن فعال و همدلی.
استراتژی شماره 3
آموزش تکنیک‌های مقابله‌ای
معرفی روش‌هایی مانند تنفس عمیق، شل کردن عضلات، نوشتن در دفترچه، یا فعالیت‌های فیزیکی.
استراتژی شماره 4
ترویج عادات سبک زندگی سالم
تشویق به ورزش منظم، تغذیه متعادل، خواب کافی و محدود کردن زمان صفحه‌نما.
استراتژی شماره 5
ایجاد حمایت اجتماعی
تشویق به حفظ ارتباطات با دوستان و خانواده، حتی به صورت مجازی.
استراتژی شماره 6
جویا شدن از کمک حرفه‌ای
در صورت نیاز، مراجعه به روانشناسان برای مداخلات هدفمند.
علاوه بر این، والدین می‌توانند از کارگاه‌ها یا برنامه‌های آموزشی برای یادگیری نحوه حمایت از توسعه احساسی نوجوانان خود بهره ببرند. کانون روانشناسی نوجوان منابع و برنامه‌هایی ارائه می‌دهد که به والدین کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای کمک به نوجوانان خود را کسب کنند.
تنظیم هیجانی یک مهارت زندگی حیاتی است که وقتی پرورش یابد، می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا پیچیدگی‌های نوجوانی و فراتر از آن را مدیریت کنند. در شرایط پس از بحران، نیاز به مهارت‌های قوی تنظیم هیجانی هنوز بیشتر مشهود می‌شود. با یادگیری و اجرای استراتژی‌های ارائه‌شده، والدین می‌توانند نقش حیاتی‌ای در حمایت از سلامت روانی نوجوانان خود ایفا کنند.
به یاد داشته باشید، خواستن کمک امری طبیعی است. کانون روانشناسی نوجوان آماده است تا هم به والدین و هم به نوجوانان در توسعه مهارت‌های لازم برای شکوفا شدن در شرایط چالش‌برانگیز کمک کند.
بیایید با هم، آینده‌ای روشن‌تر برای فرزندانمان بسازیم.
کانون روانشناسی نوجوان، همراه شما در مسیر رشد و سلامت روان فرزندتان.
با احترام، مرجان مشک آبادی مدیر کانون روانشناسی نوجوان
تابستان 1404